Quảng Nam tự hào có vựa cát trắng. Vài năm nay, cát
trắng trở thành "vàng trắng", xuất khẩu sang các nước
châu Âu để sản xuất thủy tinh. Cũng từ đó, nạn cát tặc
hoành hành, nguồn tài nguyên quý này đang ngày càng cạn
kiệt.
Cát trắng ở Quảng Nam, tài nguyên quý đang bị khai thác
lậu.
Vựa cát, bộn tiền
Từ quốc lộ 1A đoạn qua thị trấn Kỳ Lam (huyện Thăng Bình,
tỉnh Quảng Nam), rẽ vào chưa đầy bốn cây số, bãi cát
trắng mênh mông thuộc các xã Bình Phục, Bình Triều hiện
ra trước mặt.
Anh lái xe ôm là một thổ dân ở đây, cho biết, bãi cát
này thời gian dài là điểm nóng của nạn cát tặc. Nhưng
vài năm nay, bãi cát này đã được giao cho một doanh
nghiệp.
Khi chúng tôi đến, trên bãi cát vẫn còn vài chiếc máy
san ủi phục vụ khai thác. Nhiều hố khai thác rộng hàng
trăm mét vuông, với chiều sâu vài mét. Vết xe chở cát
vẫn còn mới nguyên, cho thấy hoạt động khai thác cát vẫn
tiếp diễn.
Trong vai một doanh nghiệp cần mua cát, hỏi chuyện một
người đàn ông làm ở đây, anh này cho biết, ông chủ đang
đi công tác nên chưa thể gặp được. Tuy nhiên, nếu muốn
mua cát thì vẫn có, khối lượng không hạn chế.
Ngay cạnh đó, một DN khác đã kịp thời xây tường rào để
xây dựng Cụm công nghiệp Hà Lam - Chợ Được. Thế nhưng,
thấy trữ lượng cát lớn, DN này đang làm các thủ tục dưới
chiêu bài xin tận thu khoáng sản để khai thác cát kiếm
lời.
Càng đi sâu vào phía trong, bãi cát càng trải dài, mênh
mông. Anh bạn đồng nghiệp đi cùng thốt lên: "Đúng là vựa
cát, bộn tiền!". Thế nhưng người dân ở đây vẫn quanh năm
nghèo đói, vì chưa biết làm công nghiệp với cát trắng.
Theo đánh giá của Tập đoàn Than và Khoáng sản Việt Nam (TKV),
hai xã liền kề Bình Phục và Bình Triều là một trong hai
mỏ cát trắng lớn nhất Quảng Nam, với diện tích hơn 126
ha, bề dày cát trung bình 2,25 m, trữ lượng hơn 2,8
triệu m3.
Chúng tôi tiếp tục đến hai xã Bình Sa và Bình Tú. Cát
trắng rải khắp các xã ven biển. Người ta xây nhà trên
cát. Trồng cây trên cát. Xây khu du lịch cũng trên cát.
Mộ người chết cũng chôn trên nền cát.
Theo người dân địa phương, cát trắng từ lâu đã là khoáng
sản quý của dân bản địa. Thế nhưng, do chưa có công nghệ
chế biến nên cát trắng cũng chỉ dùng xây dựng nhà cửa.
Mấy năm gần đây, nhất là từ năm 2006, cát trắng bắt đầu
được xuất khẩu sang nhiều nước châu Á, châu Âu, phục vụ
công nghiệp sản xuất thủy tinh, giá cát xuất khẩu từ
9-18 USD/tấn, tuỳ loại.
Tỉnh Quảng Nam đã cho 5 DN được xuất khẩu cát trắng, mỗi
năm cả trăm nghìn tấn, qua các cảng Kỳ Hà (Quảng Nam),
Tiên Sa (Đà Nẵng), Quảng Bình...
Ông
Lê Thành Khang - Phó Cục trưởng Cục Hải quan Quảng Nam
cho biết, riêng cát trắng xuất khẩu khai báo qua Hải
quan tỉnh này trong vài năm qua đã lên đến cả triệu tấn.
Cát chủ yếu được xuất sang Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung
Quốc, Philippines...
Cuộc chiến chưa hồi kết
Sở Tài Nguyên - Môi trường Quảng Nam cho biết: Trong năm
2009, các DN trong tỉnh đã khai thác, chế biến hơn
192.000 tấn cát thạch anh. Thế nhưng chỉ nộp ngân sách
hơn 17,6 tỷ đồng và đóng góp cho các địa phương tái đầu
tư xây dựng hạ tầng hơn 1,5 tỷ...
Trong khi đó, nguồn lợi mà các DN khai thác, chế biến và
xuất khẩu thu được tương đối lớn. Các bãi cát quý cứ dần
dần vơi đi, trong sự nuối tiếc của người dân địa phương
và các nhà quản lý có trách nhiệm.
Ông Nguyễn Văn Ngữ - Phó Chủ tịch UBND huyện Thăng Bình,
cho biết: Tại huyện này có hai DN được cấp phép khai
thác cát trắng, trong đó có Cty Cổ phần Kỹ nghệ Khoáng
sản Quảng Nam (Minco), mỏ được cấp tại xã Bình Phục và
Bình Giang. Vừa qua, thấy dấu hiệu khai thác bất thường,
huyện đã lập Đoàn kiểm tra liên ngành, phát hiện nhiều
sai phạm trong hoạt động khai thác của Cty này.
Cụ thể, Cty này đã khai thác hơn 38.000 m3 cát trắng,
trong đó có hơn 27.500 m3 cát nguyên liệu có giá trị cao.
Trong quá trình khai thác, Cty này đã không báo cáo kế
hoạch khai thác và bản đồ hiện trạng mỏ; khai thác vượt
công suất quy định hơn 30.000 tấn/năm; chưa hoàn thổ và
hoàn thổ chưa đạt yêu cầu hơn 23 ha; không thực hiện
việc lập báo cáo tác động môi trường bổ sung và không ký
quỹ bảo vệ môi trường cho diện tích khai thác mới là 157
ha.
Theo ông Huỳnh Dũng, đại diện Đoàn kiểm tra, việc Cty
Minco khai thác trái phép lượng lớn cát trắng trên khu
vực mỏ chưa được cấp phép đã gây tổn thất cho Nhà nước
khoảng 1,4 tỷ đồng, chưa kể thuế tài nguyên và phí bảo
vệ môi trường.
Một cán bộ ngành TN-MT cho rằng, các sai phạm của Cty
Minco kéo dài và nhiều lần, mức độ nghiêm trọng, nên xem
xét thu hồi giấy phép khai thác. Thế nhưng, không hiểu
sao DN này chỉ bị phạt hành chính 28,5 triệu đồng và cho
thời hạn hết năm 2010 phải hoàn thành các thủ tục còn
thiếu để tiếp tục khai thác, chế biến, tiêu thụ cát
trắng.
Sai phạm trong hoạt động khai thác cát trắng không dừng
lại ở đó. Bởi mới đây, chỉ riêng huyện Thăng Bình đã bắt
được 11 vụ vi phạm, với nhiều lỗi như khai thác, vận
chuyển, mua bán, tàng trữ trái phép. Có đơn vị thi công
đường cứu hộ cứu nạn đã tự ý lấy hơn 4.000 m3 cát trắng
bán kiếm lời...
Tại cảng Kỳ Hà (huyện Núi Thành), cứ vài ngày lại có tàu
lớn của nước ngoài vào ăn cát. Khi chúng tôi đến cảng
này ngày 11-1, đống cát to đang được tập kết để chờ xuất
đi trời Âu.
Được biết, chuyến tàu xuất hàng mới đây nhất sang Hàn
Quốc qua Hải quan Quảng Nam là ngày 24-12-2009, đơn vị
xuất khẩu là Cty CP Cung ứng Vật tư Công nghiệp Viễn
Thiên, với mặt hàng cát trắng đã qua tuyển rửa, khối
lượng 1.450 tấn, trị giá hơn 465 triệu đồng và đóng thuế
xuất khẩu chỉ 79,1 triệu đồng.
Ông Nguyễn Viễn - Phó Giám đốc Sở Tài Nguyên - Môi
trường Quảng Nam, cho biết: Dù đã siết chặt trong việc
cấp giấy phép khai thác nhưng vừa qua lượng lớn cát
trắng đã chảy qua biên giới. Ba cái hại dễ nhìn thấy:
Nguồn tài nguyên bị mất; tiền thuế cho ngân sách không
tương xứng giá trị tài nguyên; người dân địa phương
không được hưởng lợi.
Giải pháp nào cho bài toán này? Ông Viễn bày tỏ niềm vui
khi vừa qua, tại Khu Kinh tế mở Chu Lai đã có DN trong
nước đầu tư xây dựng nhà máy kính nổi lớn nhất Đông Nam
Á, với số vốn hơn 1.500 tỷ đồng, có thể tạo công ăn việc
làm trực tiếp cho gần 1.000 lao động, và gián tiếp cho
khoảng 2.000 lao động khác, chuẩn bị đi vào hoạt động.
Nhà máy này sẵn sàng mua lại nguồn cát trắng trên đất
của các DN và người dân, sau đó sẽ chở đất hoàn thổ môi
trường.
Ông Viễn nói: "Tỉnh đã có kế hoạch ưu tiên quy hoạch
khai thác cát trắng cho nhà máy này để sản xuất kính xây
dựng, tận dụng nguồn tài nguyên khoáng sản quý, làm giàu
cho đất nước. Chứ cứ nhìn các DN khai thác rồi sơ chế,
bán cho nước ngoài mà thấy xót".
|