Trước thông tin đồn đại về “địa đạo” mới phát hiện tại
Hà Nội, một số chuyên gia lịch sử và khảo cổ học đã lên
khu di tích đình Quán La (Xuân La, Tây Hồ) khảo sát sơ
bộ. Đúng như dự đoán của các sử gia trước đó, “địa đạo”
này là một ngôi mộ táng thời Đông Hán.
Đình Quán La
- nơi có mộ cổ nằm phía dưới.
Một ngách (từ chuyên môn là nhĩ thất) của hầm mộ là nơi
lưu giữ những đồ tuỳ táng (đồ vật quý giá chôn theo chủ
nhân ngôi mộ). Được xây cửa vòm cuốn (kiến trúc mộ thời
Hán) nhưng phía bên trên lại có gạch vồ, trát vữa cho
thấy đã bị tu sửa
Không phải lần đầu phát hiện
Theo sách sử, làng Quán La là một vùng đất cao khá bằng
phẳng lại có sông Thiên Phù chảy qua nên rất tiện cho
canh tác và giao thông buôn bán. Từ thời Đường nơi đây
đã là một trung tâm phồn thịnh trước khi có thành Đại
La. Thời kỳ này, Đạo giáo rất thịnh hành và nhà Đường
cho xây rất nhiều đền, quán.
Đình Quán La, nơi có “địa đạo” toạ lạc trên một gò đất
thuộc khu vực trung tâm của làng. Gò đất này thuộc quần
thể “thất tinh” gồm 7 gò đất như hình chùm sao Bắc Đẩu.
Thế đất này là đất linh thiêng thường được Đạo giáo chọn
để xây đền, quán. 3/7 gò đất là nơi toạ lạc của đình
Quán La, chùa Khai Nguyên và một cây thị cổ.
Tuy nhiên, địa đạo này cũng không phải là phát hiện mới
mẻ. Đình Quán La đã được xếp hạng di tích lịch sử - văn
hoá cấp quốc gia từ năm 1984. Trong hồ sơ đệ trình Bộ
Văn hoá – Thông tin có đề cập đến một “cái hang” ở dưới
nền đình, gọi là động Thông Thiên.
Theo những lời đồn đại của dân làng thì có nhiều cách
giải thích về cái hang này. Các cụ trong làng thì bảo
đây là động thông sâu xuống đất, màu nước thả quả bưởi
thì ra tận Hồ Tây. Một số người cho là địa đạo kháng
chiến chống quân Nguyên hay quân Minh. Có thuyết cho là
hầm luyện đan sa của Đạo quán. Thông thường việc luyện
đan phải làm bí mật, kín đáo, lửa lúc nào cũng đều, vì
vậy người ta phải luyện trong hang sâu kín, hay đào hang
dưới đất để luyện.
Tuy nhiên, tất cả đó đều là những lời đồn đại chưa được
kiểm chứng.
Nhiều người trong giới sử học cũng không xa lạ với “địa
đạo” này. Cách đây hơn 10 năm, GS Hà Văn Tấn (một trong
4 tứ trụ sử học Việt Nam, gồm các giáo sư: Đinh Xuân Lâm,
Phan Huy Lê, Hà Văn Tấn và Trần Quốc Vượng) từng xem xét
và đánh giá đây là mộ Hán.
Tham quan “địa đạo”
Khu vực được cho là “địa đạo” nằm ở hông bên phải của
đình Quán La, ở trung tâm làng Quán La.
Cổng tam quan của đình vẫn còn lưu được những cánh cửa
gỗ cũ kỹ và mái ngói cổ cùng các nét kiến trúc và hoạ
tiết trang trí độc đáo. Tuy nhiên, bờ tường được hiện
đại hoá bằng những hàng rào sắt và đặc biệt 4 cột trụ
cổng được sơn lại bằng những màu sắc xem ra không hề phù
hợp với cánh cổng và mái ngói cổ.
Trước sân đình, hai bên lối lên các gian thờ có tượng 2
con Nghê (linh vật thuần Việt được dùng để trang trí ở
các đình cổ) được phủ lớp vôi trắng… và tô lại môi - mắt
- râu làm mất đi vẻ xưa cổ đáng có của nó. Phía sân đình
bên phải là một dãy 3 bàn bóng bàn nhộn nhịp người chơi.
Đình gồm 3 gian thờ dọc, hai gian tiền tế và một gian
mật cung có treo biển “Cung cấm miễn vào”.
Bên phải sân đình có có một cổng ngách nhỏ mở ra một lối
đi khoảng 20m chạy vào cửa “địa đạo”. Dọc theo lối đi
này có nhiều phiến đá cổ..
Cửa của “địa đạo” rộng chừng 2-3 m2, được kè xung quanh
bằng gạch mới. Ông Nguyễn Văn Lượng, Thủ từ đình Quán La
rất hiếu khách mang một chiếc thang dài để phụ giúp
chúng tôi trèo xuống xem “địa đạo”. “Địa đạo” nằm sâu
dưới nền đất chừng 2m và ăn sâu vào dưới nền đình Quán
La.
Lòng “địa đạo” tối, phải soi đèn pin mới nhìn rõ, tuy
nhiên tương đối rộng và cao, đủ cho vài người cùng đứng
thoải mái. Ông Nguyễn Văn Lượng cho biết, do trải qua
thời gian, đất bồi đắp thành ra lòng “địa đạo” bị nông
đi.
Ngăn chính của “địa đạo” đã bị bịt gạch phần đầu, không
rõ từ khi nào. Ở hai bên có 3 ngách nhỏ xây gạch và có
cửa vòm cuốn. Các ngách có lòng rộng chưa đến 1m và cao
chừng vài chục cm. Soi đèn pin rọi vào thấy các ngách
dài chừng hơn 10m và chúng tôi chú ý thấy ở một ngách có
gạch xếp bịt đầu cùng kiểu gạch xây vòm”. Điều này phần
nào bác bỏ giả thuyết về "địa đạo dài và nối đi các nơi"
như lời đồn đại.
Không phải “địa đạo” mà là mộ Hán
Đoàn chuyên gia đi khảo sát gồm có GS Phan Huy Lê, Chủ
tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, PGS Tống Trung Tín,
Viện trưởng Viện Khảo cổ học, TS Nguyễn Văn Sơn, Giám
đốc Trung tâm bảo tồn Khu di tích Cổ Loa Thành và Ths
Vân Anh, cán bộ Viện Khảo cổ học…
Qua khảo sát sơ bộ, các chuyên gia cho biết có đủ cơ sở
để khẳng định đây là một ngôi mộ Hán, loại mộ táng xây
bằng gạch thời Bắc thuộc. Hầm mộ ăn sâu dưới nền Thượng
điện đình Quán La và cửa vào mộ đã bị mở ra từ lâu.
Hầm mộ này được đánh giá là tương đối lớn. Trong đó có
nhiều ngăn gọi là nhĩ thất (chính là các ngách nhỏ đã mô
tả) với kiến trúc cửa vòm cuốn. Gạch xây mộ là gạch có
hoa văn trám và một số gạch không có hoa văn, gạch xây
cuốn hình múi bưởi có hoa văn. Đây là những nét đặc
trưng của mộ Hán.
Các mộ Hán thường có chủ nhân là những người có vai vế
trong xã hội thời đó, chủ yếu là quan lại, quý tộc. Ngăn
chính (Thất) là nơi để mộ phần chủ nhân, còn các ngăn
ngách (Nhĩ thất) dùng để đựng đồ tuỳ táng giá trị. Tuy
nhiên, hiện tại, không còn đồ vật cổ quý giá nào ở đây,
chứng tỏ mộ đã bị giới lùng cổ vật “hỏi thăm”.
Cũng qua khảo sát thì thấy, phía trên cửa vòm cuốn có
những viên gạch vồ và có trát vôi vữa. Vết tích này cho
thấy ngôi mộ đã từng bị sửa chữa vì thời Hán chưa có vôi
vữa và gạch vồ là sản phẩm từ thời Lê.
GS Phan Huy Lê cho biết, “mộ Hán như vậy thì nhiều lắm,
có hàng trăm ngôi mộ như vậy ở vùng đồng bằng và trung
du Bắc Bộ, trong đó nhiều nhất là ở Bắc Ninh, Hải
Dương... Vị trí các mộ Hán thường nằm xung quanh khu vực
chính quyền và khu cư trú của quan lại người Hán trước
đây”.
Tuy nhiên, đến nay ngôi mộ Hán này chưa được khai quật
và khảo sát. Đoàn cán bộ khảo sát kiến nghị bảo tồn y
nguyên để sau này có điều kiện sẽ tiến hành khảo sát và
nghiên cứu.
|