(RFA) - Chỉ riêng trong năm 2009, nhập
siêu vào Việt Nam đã lên tới con số gần 7 tỷ đô la, trong đó một
số đáng kể đến từ Trung Quốc.
Mặc Lâm phỏng
vần bà Phạm Chi Lan, chuyên gia kinh tế, nguyên là thành viên
của viện nghiên cứu IDS, nguyên cố vấn kinh tế cho Văn Phòng
Thủ Tướng để tìm hiều thêm chi tiết sau đây:
Rẻ - Chất lượng
thấp
Mặc Lâm: Thưa bà, Bộ Công Thương mặc dù cho biết là đã đưa ra nhiều giải pháp để
đối phó với tình trạng nhập siêu, chẳng hạn như hạn chế cho vay
ngoại tệ nhập khẩu ô tô, hoặc hạn chế nhập hàng tiêu dùng, thế
nhưng nhập siêu từ các nước, đặc biệt là từ Trung Quốc, vẫn chưa
thấy dấu hiệu ngưng lại. Bà có ý kiến gì về vấn đề này, thưa bà?
Bà Phạm Chi Lan: Nhập siêu từ Trung Quốc thì thật ra tôi cũng đã nêu ra
từ cách đây mấy năm khi mà người ta chưa đưa ra những con số
nhập siêu cụ thể từ nước nào, thì tôi theo dõi và tôi đã lên
tiếng là nhập siêu từ Trung Quốc và từ mấy nước xung quanh Việt
Nam là nhiều nhất, trong khi Việt Nam lại xuất siêu sang Hoa Kỳ,
sang Liên Minh Châu Âu, thì đấy là một điều không thật đúng và
tôi cũng đã nêu là những cái nhập siêu như thế này thì có một
thời gian các quan chức của Bộ Công Thương còn cho là không đáng
ngại bởi vì nó tạo nên đầu tư cho tương lai, nhập máy móc thiết
bị về là để đầu tư cho tương lai.
Nhưng lúc ấy tôi
đã nói lập luận của tôi là nếu như nhập siêu máy móc thiết bị mà
lại là những máy móc thiết bị không đảm bảo chất lượng cao,
không có công nghệ cao thì Việt Nam cũng sẽ có thể có những
ngành công nghiệp trong tương lại nhưng mà lại tiếp tục là những
ngành công nghiệp lạc hậu, thấp về trình độ công nghệ, tiêu hao
nhiều nguyên liệu cũng như năng lượng, và như vậy là sản phẩm
làm ra vẫn không thể cạnh tranh được với ai. Thế mà con đường
rồi sẽ lại tiếp tục nhập siêu từ chính các quốc gia mà đang bán
máy móc thiết bị cho mình.
Mặc Lâm: Nhìn một cách tổng quát, khi Việt Nam nhập hàng của Trung Quốc thì yếu
tố nào kích thích doanh nghiệp tư nhân cũng như quốc doanh quyết
định chọn Trung Quốc mà không phải là nước khác, thưa bà?
Bà Phạm Chi Lan: Trong cơ cấu
thị trường của Việt Nam thì thường khi nhập khẩu về phía các
nước bị nhập khẩu có liên quan nhiều tới điều kiện về giá cả hơn
là chất lượng, đặc biệt là của máy móc thiết bị đến công nghệ,
thì đây là điều không xứng đáng vì đối với máy móc thiết bị công
nghệ thì ảnh hưởng của nó là lâu dài, nó phục vụ cho việc tạo
nên một dây chuyền sản xuất chẳng hạn, hoặc là đề làm ra các sản
phẩm khác, như vậy nó sẽ gây những hậu quả rất là tệ cho các
ngành công nghiệp. Và như vậy thì Việt Nam sẽ không thể thoát
khỏi tình trạng nhập siêu được, bởi vì luôn luôn sản phẩm của
mình làm ra nếu từ những sản phẩm nhập khẩu đó thấp kém
hơn các nước khác.
Riêng đối với
Trung Quốc, một trong những gốc của tình trạng nhập siêu hiện
nay, bởi vì giữa nguyên liệu thô đem xuất khẩu và máy móc thiết
bị nhập khẩu về thì cái chênh lệch về giá cả rất là lớn và nó
mang lại thuận lợi chi phía nhập khẩu nguyên liệu và xuất khẩu
máy móc thiết bị nhiều hơn.
Thứ hai nữa là
so với các nước ASEAN khác như Thái Lan, Malaysia, Philippines
thì họ cũng buôn bán với Trung Quốc rất nhiều, chừng nào họ cũng
nhập siêu từ Trung Quốc nhưng họ xuất khẩu được nhiều hơn các
sản phẩm trung gian, thành ra đây cũng là những chế phẩm công
nghiệp của họ, và họ xuất sang Trung Quốc cũng lại trao đổi lại
để rồi làm thành những sản phẩm công nghiệp có giá trị gia tăng
nhiều hơn để bán ra nước ngoài hoặc là để sử dụng trong nước.
Đây cũng là một cơ cấu thuận lợi hơn so với Việt Nam mà chẳng
cần xuất khẩu các nguyên liệu thô và nông sản.
Mặc Lâm: Theo bà thì làm cách nào để thay đổi thói quen có điều kiện này trong tư
duy của doanh nghiệp đối với vần đề nhập hàng hoá máy móc thứ
phẩm của Trung Quốc?
Bà Phạm Chi Lan: Theo tôi, cái cách để có thể thay đổi được là giảm dần
sự phụ thuộc vào Trung Quốc qua nhập siêu như thế này thì trước
hết một là Việt Nam phải tìm mở rộng hơn nữa thị trường của mình
trong việc mua sắm máy móc thiết bị công nghệ, và điều này đặc
biệt cần thiết cho Việt Nam đang muốn hướng tới một thời kỳ mới
công nghiệp hoá thúc đẩy lên để có thể bật lên được, chấp nhận
mua những sản phẩm có thể giá cao hơn những mà chất lượng tốt
hơn và rốt cuộc cuối cùng nó sẽ rẻ hơn so với nhập khẩu với giá
thấp bây giờ. Ở đây đặc biệt là những mua sắm trong các công
trình đầu tư của nhà nước cũng cần phải tạo được một cơ chế mua
sắm làm sao cho nó đảm bảo được hiệu quả cao hơn .
Không minh bạch?
Mặc Lâm: Thật ra thì các khoảng tiền nhập siêu lớn đều do nhà nước chủ động tạo
nên khi mua lại các máy móc thiết bị từ Trung Quốc mà không có
sự giám sát chặt chẽ. Theo bà thì làm sao nhà nuớc có thể rà
soát lại một cách nghiêm túc tất cả các yếu tố tiêu cực này?
Bà Phạm Chi Lan: Lâu nay phần lớn các công trình của nhà nước thì do
các cơ quan nhà nước đứng ra làm chủ đầu tư hoặc là các doanh
nghiệp nhà nước, thông thường thì hiệu quả của họ trong hoạt
động là không cao, mà tôi e là cả về nhập khẩu cũng vậy. Cái thứ
hai nữa là phải tạo tính mình bạch tối đa trong việc mua sắm các
sản phẩm này, bởi vì lâu nay thì thông thường khi việc mua đó là
chủ động của những người đứng ra đi đàm phán chuyên môn nhiều
hơn và nó thiếu cái minh bạch để giám sát được, xem xét được của
các sản phẩm đó ra bao nhiêu, giá cả có hợp lý hay không.
Chúng tôi biết
là cũng không thiếu trường hợp nhập thực tế là với giá rất cao
mà thiết bị vẫn lạc hậu như thường, công nghệ vẫn tồi tệ, nên từ
đây là vấn đề rất lớn. Cái chính là những công trình lớn hàng
trăm triệu đôla hoặc là năm bảy chục triệu đôla nó mới tạo nên
nhập siêu lớn, thế còn nhập hàng tiêu dùng cùng có những không
phải là cái đóng góp chính cho cái nhập siêu.
Mặc Lâm: Nhưng nếu cứ để cho nhà nước tự kiểm soát lấy mình thì dư luận cho rằng
kết quả sẽ rất hạn chế, theo bà thì vai trò của xã hội có thể
góp được gì trong việc này?
Bà Phạm Chi Lan: Theo tôi thì phải tạo nên cái tính minh bạch cao và có
sự giám sát, đặc biệt là xã hội hoặc là các tổ chức khác hay là
những người bỏ tiền thuế của mình để cho nhà nước hoặc là doanh
nghiệp nhà nước đi nhập khẩu từ bên ngoài thì phải có quyền giám
sát vào để xem cái nhập khẩu đó có mang lại lợi ích cho đất nước
hay không.
Tôi nghĩ là làm
sao cho cái cơ chế về kinh doanh cho có sự tham gia nhiều hơn
của các doanh nghiệp khu vực tư nhân vào tất cả các hoạt động
đầu tư phát triển lớn của đất nước. Khu vực tư nhân thì bao giờ
họ cũng có động lực tự thân của họ là phải hiệu quả vì không
hiệu quả thì họ không tồn tại được, cho nên để cho doanh nghiệp
tư nhân tham gia nhiều hơn vào những đấu thầu trong các dự án
lớn nhiều hơn thì họ sẽ có một tính toán khôn ngoan hơn, đầy đủ
hơn để có thể đảm bảo lợi ích của Việt Nam.
Mặc Lâm: Riêng các sản phẩm thô xuất sang Trung Quốc của ta đã chiếm một tỷ trọng
khá lớn và đã giữ được phần nào cán cân thương mại giữa hai
nước. Bà thấy có điều gì cần phải cải thiện thêm ở lãnh vực này không
ạ?
Bà Phạm Chi Lan: Về chuyện xuất khẩu của Việt Nam thì rất cần cải thiện
cái chiều xuất khẩu sang Trung Quốc bằng cách chấm dứt tình
trạng xuất khẩu những sản phẩm thô hoàn toàn mà không chế biến,
kể cả về khai thác quặng mỏ, thì tôi nghĩ là những cái gì Việt
Nam hiện đang chưa có khả năng chế biến được để tạo thêm giá trị
gia tăng thì cũng không nên tiếp tục khai thác nữa.
Việt Nam không
phải ở trong tình trạng cách đây hai chục năm mà cần thiết quá
phải khai thác dầu thô để đem bán, mà bây giờ có thể có những
sản phẩm khác và cũng có thể thu hút thêm đầu tư để tạo thêm
những ngành chế biến tạo thêm giá trị gia tăng cho các sản phẩm
này trước khi xuất khẩu đi. Vả lại xu hướng chung của thế giới
hiện nay là như vậy và Việt Nam cũng đang trong tình trạng tương
tự và tài nguyên thiên nhiên đang cạn kiệt dần cho nên buộc phải
tiết kiệm tài nguyên và phải xem xét lại việc khai thác tài
nguyên của mình.
Cho nên trong
xuất khẩu sang Trung Quốc thì tôi nghĩ là cần phải chấm dứt
những sản phẩm xuất khẩu hoàn toàn màn tính chất nguyên liệu thô,
không qua chế biến, mà không hợp lý thì rất cần phải chấm dứt
đi; đối với các sản phẩm khác thì cố gắng tạo thêm các khả năng
xuất khẩu sản phẩm tạo giá trị gia tăng nhiều hơn; nếu mà không
thì Việt Nam có thể gồng lên để cố gắng xuất khẩu nhiều nhưng
giá trị vẫn rất thấp và không thể nào cái thiện cái chiều xuất
khẩu từ Việt Nam lên được.
Mặc Lâm: Xin cám ơn bà Phạm Chi Lan đã giúp cho chúng tôi thực hiện cuộc phỏng
vấn ngày hôm nay.
|