Sau các điểm nóng xung đột tại Dải Gaza, Lebanon với những thảm họa nhân đạo tồi tệ đối với thường dân, Trung Đông lại bùng phát thêm một điểm nóng mới nguy hiểm. Những tổn thất sinh mạng gia tăng từng ngày khiến Trung Đông lại đối mặt với thảm họa nhân đạo mới khi xung đột giữa Israel - Iran đang ngày càng leo thang nguy hiểm.

Người dân đối mặt với thảm họa nhân đạo

Cuộc xung đột giữa Israel và Iran, hai cường quốc có ảnh hưởng sâu rộng ở Trung Đông, dù mới bùng phát song đã bước vào giai đoạn rất nguy hiểm với tốc độ leo thang nhanh chưa từng thấy. Khi những đòn tấn công quân sự vượt qua giới hạn quân sự và hướng tới đến cả công trình dân sự và dân thường, viễn cảnh một thảm họa nhân đạo lan rộng không còn là nguy cơ tiềm ẩn mà đang hiện hữu từng ngày. Trong bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế buộc phải hành động ngay lập tức, không chỉ để ngăn chặn xung đột mà còn để cứu sinh mạng biết bao thường dân vô tội đang bị đẩy vào lằn ranh sinh tử.

Bắt đầu từ ngày 13-6, Israel bất ngờ tiến hành các cuộc không kích quy mô lớn vào các địa điểm quân sự và hạt nhân của Iran, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cơ sở hạ tầng và các trung tâm công nghiệp trọng yếu. Không dừng lại ở đó, các đợt tấn công sau đó của Israel còn nhắm vào các tòa nhà chính phủ, kho nhiên liệu, các trạm năng lượng và thậm chí là khu dân cư, khiến số người chết tăng vọt và các đô thị rơi vào tình trạng hỗn loạn.

Bộ Y tế Iran cho biết, tính đến ngày 15-6, ít nhất 224 người đã thiệt mạng và 1.277 người bị thương, trong đó hơn 90% là dân thường. Trước lo ngại xung đột khốc liệt hơn, người dân Iran bắt đầu phải bỏ nhà cửa đi lánh nạn. Những hình ảnh ghi nhận tại Thủ đô Tehran cho thấy các gia đình bồng bế con cái tháo chạy khỏi các khu vực bị không kích, nhiều người bị thương nằm la liệt giữa đường phố, các trạm xăng đông nghịt người tìm cách rời khỏi Thủ đô. Cảnh tượng này gợi nhớ một cách đau thương về những gì từng diễn ra ở Dải Gaza khi Israel tấn công vào đây trong cuộc xung đột với Phong trào Hồi giáo Hamas.

Về phía Israel, nước này cũng phải gánh chịu những thiệt hại từ các đòn đáp trả bằng máy bay không người lái - UAV và tên lửa đạn đạo của Iran. Các vụ tấn công đã khiến ít nhất 14 người thiệt mạng và 380 người bị thương tại Israel, tính tới hết ngày 15-6. Lực lượng cứu hộ Israel những ngày qua đã phải đào bới đống đổ nát để tìm kiếm thường dân gặp nạn. Trong khi đó, người dân Israel cũng đã phải chuẩn bị cho tình huống khẩn cấp bằng cách tích trữ thực phẩm, nước uống, thuốc men và củng cố các hầm trú ẩn.

Cả hai bên Iran và Israel đều ra thông báo yêu cầu dân cư sống gần các cơ sở quân sự hoặc hạ tầng chiến lược di tản khẩn cấp. Tuy nhiên, với mật độ dân cư cao và cơ sở hạ tầng yếu kém, đặc biệt ở Iran, khả năng bảo vệ thường dân trước một cuộc chiến tranh hiện đại là rất hạn chế.

Đáng lo ngại hơn là xung đột Israel - Iran không những không có dấu hiệu dịu đi mà còn đang leo thang nguy hiểm, nguy cơ cuốn cả khu vực Trung Đông vào một cuộc xung đột quy mô lớn. Cuộc xung đột Israel - Iran hiện nay không chỉ dừng lại ở hai quốc gia mà đang đặt toàn bộ khu vực Trung Đông vào tình thế nguy hiểm. Nhiều tổ chức vũ trang thân Iran như Hezbollah (ở Lebanon), Houthi (ở Yemen) hay các nhánh vũ trang tại Syria, Iraq đã tuyên bố sẵn sàng tham chiến. Các cuộc tấn công chớp nhoáng từ các nhóm này vào lãnh thổ Israel trong thời gian qua được xem là lời cảnh báo về khả năng bùng phát một cuộc chiến tranh khu vực toàn diện.

Bên cạnh đó, mối quan hệ vốn đã đầy căng thẳng giữa các quốc gia vùng Vịnh cũng dễ dàng bị kéo vào vòng xoáy xung đột nếu tình hình vượt ra khỏi tầm kiểm soát. Sự hiện diện quân sự của Mỹ tại khu vực, cùng với các lợi ích chiến lược và kinh tế của các cường quốc như Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đặt ra nguy cơ leo thang toàn cầu.

Cấp bách có giải pháp chấm dứt xung đột

Trung Đông đứng bên bờ vực xung đột lan rộng suốt 1 năm qua kể từ khi xung đột giữa Israel và Hamas bùng phát tháng 10-2023. Cuộc xung đột vừa bùng phát ngày 13-6 một lần nữa đặt khu vực vào tình thế đối đầu bạo lực nguy hiểm. Căng thẳng lần này đang làm sâu đậm hơn sự thù địch kéo dài hàng chục năm qua giữa Israel và Iran.

Cộng đồng quốc tế lo ngại sâu sắc xung đột giữa Israel và Iran có vượt tầm kiểm soát. Trong bối cảnh xung đột leo thang nhanh chóng giữa Israel và Iran, các nhà lãnh đạo nhiều nước và tổ chức quốc tế tiếp tục kêu gọi hai bên chấm dứt hành động quân sự, khởi động đối thoại để giải quyết bất đồng, đồng thời cảnh báo về hậu quả nghiêm trọng từ các chiến dịch tấn công và đáp trả giữa hai bên hiện nay.

Tình thế nước sôi lửa bỏng hiện nay đòi hỏi cần phải đối thoại để ngăn xung đột leo thang, ngăn một thảm họa nhân đạo như từng thấy tại Dải Gaza mà nạn nhân phần lớn là thường dân. Trước diễn biến phức tạp và nguy hiểm của xung đột, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã tổ chức phiên họp khẩn cấp để thảo luận về cuộc xung đột Israel - Iran. Tại cuộc họp, Phó Tổng Thư ký Liên hợp quốc phụ trách các vấn đề chính trị và kiến tạo hòa bình Rosemary DiCarlo nhấn mạnh, các cuộc tấn công của Israel vào các cơ sở hạt nhân của Iran là một “bước leo thang nguy hiểm mới”. Bà Rosemary DiCarlo cảnh báo, nếu không được kiểm soát, tình trạng hiện nay có thể dẫn đến “một đám cháy lớn lan rộng, với những hệ lụy khôn lường trên toàn cầu”.

Nhiều quốc gia đã lên tiếng kêu gọi chấm dứt hành động quân sự và mở lại kênh đối thoại giữa các bên. Tổng thống Mỹ Donald Trump nhấn mạnh rằng ông đang có những cuộc trao đổi quan trọng với cả Israel và Iran, đồng thời để ngỏ khả năng để Tổng thống Nga Vladimir Putin làm trung gian hòa giải. Trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump viết: “Iran và Israel nên đạt được một thỏa thuận và họ sẽ đạt được thỏa thuận”. Ngoại trưởng Đức Johann Wadephul trong chuyến thăm Trung Đông cũng khẳng định, Đức, Pháp và Anh sẵn sàng tổ chức đàm phán ngay lập tức với Iran về chương trình hạt nhân, một trong những nút thắt then chốt dẫn đến căng thẳng hiện tại. Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen và Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa đều nhấn mạnh, “ngoại giao là con đường duy nhất” để giải quyết xung đột và tránh kịch bản tồi tệ hơn.

Tại khu vực, Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah El-Sisi và người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã cùng lên tiếng kêu gọi hai bên ngừng leo thang và nối lại đàm phán hạt nhân dưới sự bảo trợ của Oman, quốc gia vốn có truyền thống làm trung gian trong các vấn đề phức tạp tại Trung Đông.

Cuộc xung đột quân sự nào cũng để lại những hệ quả lâu dài, nhưng điều đáng sợ nhất là sự hủy hoại tức thì và tàn khốc mà nó gây ra cho dân thường vô tội, những người không có vai trò trong các quyết định chính trị hay quân sự, nhưng luôn là nạn nhân đầu tiên và nặng nề nhất. Việc hàng trăm người thiệt mạng và hàng nghìn người bị thương tại Iran, trong đó chủ yếu là dân thường, là hồi chuông báo động rằng cuộc xung đột này đang vượt xa mục tiêu quân sự thông thường. Khi chiến tranh không còn phân biệt mục tiêu quân sự và dân sự, khi các đòn tấn công trở thành phương tiện “gửi thông điệp” giữa các bên thì đó không chỉ là khủng hoảng an ninh mà còn là thảm họa nhân đạo.

Chỉ có hòa bình mới bảo vệ được sinh mạng con người. Chỉ có đối thoại mới ngăn được thảm họa nhân đạo. Cộng đồng quốc tế vì thế cần hành động mạnh mẽ hơn nữa để gây sức ép lên cả hai bên, yêu cầu ngừng ngay lập tức các hành động quân sự, đặc biệt là các đòn tấn công nhắm vào dân cư và hạ tầng dân sự. Các tổ chức nhân đạo quốc tế như Hội Chữ thập đỏ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Cơ quan Tỵ nạn Liên hợp quốc (UNHCR) cần được tiếp cận nhanh chóng và không bị cản trở để hỗ trợ y tế, lương thực, chỗ ở cho người dân bị ảnh hưởng. Cần thiết lập các hành lang nhân đạo ở cả hai quốc gia, cho phép sơ tán và điều trị nạn nhân, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi.